De miskoop

Meestal zo tweemaal in de week komt Gyula op bezoek, altijd even gezellig en er wordt veel over radio gesproken. Wel heeft hij mij al vele malen laten weten dat de koffie hem goed smaakt en graag wil weten welk merk koffie mijn vrouw gebruikt. Stel dat hij alleen langs komt uit nieuwsgierigheid naar het koffiemerk, daarom hebben mijn vrouw en ik besloten dit volstrekt geheim te houden. De pakken staan ver uit het zicht en de directe voorraad zit veilig in een merkloze bus. Nog altijd is het voor hem een raadsel wat er gedronken wordt.

Sinds die tijd is mijn kennis betreffende transistoren door Gyula behoorlijk opgevijzeld door de vele verhalen over deze driepotige torren. Toch weet ik hem te overtuigen dat met radiobuizen meer mogelijkheden zijn. Ach het resultaat is bekend, zijn creatie rond een EL84 is al door velen nagebouwd. Dan blijkt dat Gyula een operatie moet ondergaan en het is wachten op de datum dat opname mogelijk zal zijn. Natuurlijk zal ik elk bezoekuur present zijn als het zover is. Het zou echter heel anders lopen.

Op een avond terwijl ik bij een kennis thuis een flipperkast repareer overvalt mij een hevige pijn in de buik. Verder werken aan de relaiskast van deze machine is onmogelijk, ik kan alleen nog maar zitten en hopen dat de pijn wegtrekt. De volgende dag na een bezoek van de huisarts word ik opgenomen in het ziekenhuis. Een zorgelijke ontsteking van de alvleesklier. Na onderzoek blijkt de galblaas de veroorzaker te zijn. Voorlopig dus enige dagen in het ziekenhuis blijven alwaar het ene na het andere onderzoek volgt. Gelukkig heeft mijn kleindochter Domi meteen voor telefoon gezorgd. Op de vraag of de NVHR-lijn doorgeschakeld moet worden heb ik toch maar even nee gezegd. Ik heb zelf nu al zorgen genoeg. Toch weten vele leden het nummer te achterhalen en regelmatig word ik gebeld. Als de dienstdoende verpleegster op een dag met vaste hand een injectienaald verticaal in mijn buik prikt , komt onverwacht Gyula de zaal op lopen in pyjama en wapperende kamerjas.

“Piet het klopt niet hoor die 180 graden draaiing zoals jij zegt, dat gaat alleen met weerstandskoppeling”. De drie andere patiënten op het zaaltje, waaronder twee vrouwen, kijken natuurlijk raar op en ook de verpleegster kijkt verbaasd naar de papieren die Gyula op mijn bed neer legt. “Het is nog geen bezoekuur mijnheer”; en zij loopt naar de kast boven de gootsteen om een thermometer pakken. “Ik ben patiënt hoor”; zegt Gyula en hij pakt een stoel die hij naast mijn bed plaatst. “Met een spoel in de anodeleiding krijg je volgens mij toch een andere faseverschuiving afhankelijk van de frequentie en dat beïnvloedt volgens mij de terugkoppeling”.

De verpleegster steekt nu de moderne temperatuurmeter in mijn oor en ik zeg duidelijk hoorbaar: “Maupassant”. Er valt even een stilte. Gyula kijkt mij verwonderd aan en ook de verpleegster mompelt: “Maupassant?”; en zij neemt het oordopje van de meter dat zij met een sierlijke boog in een afvalemmer werpt. Ik zie Gyula denken: “Maupassant, je bedoelt zeker Anneke?” Ik knik ter bevestiging: “Ja Anneke!” Je bedoelt dat verhaal over de demping van de hoogfrequentversterker?” Ik schud het hoofd van ja, de zuster houdt mijn pols vast en kijkt op haar horloge.

Het is weer even stil, het is de verpleegster die nu duidelijk hoorbaar zegt: “Pols 64 en temperatuur 36,8” en dat noteert op een lijst die zij achter het bed hangt. Ik wacht Gyula’s antwoord niet af en vervolg “Je bent nu ook opgenomen voor je operatie?” Het blijkt dat Gyula vrijwel gelijktijdig met mij ook is opgenomen en een verdieping hoger ligt. Graag had hij op hetzelfde zaaltje gelegen maar dat bleek niet mogelijk te zijn. Misschien wel beter ook voor de andere patiënten. Want in een mum van tijd ligt mijn bed vol met gekrabbelde schema’s en berekeningen.“

Dus Anneke had het ook al daarover gehad. Toch gek, je kan niet iets bedenken of het blijkt al bedacht te zijn”. Ik antwoord hem dat eigenlijk alles al bekend is. Maar dat het nu gaat om het te kunnen toepassen: “En daarin ben je toch behoorlijk in geslaagd met al je buizenontwerpen. Wie maakte ooit gebruik van schermroosterterugkoppeling?” Gyula moest mij gelijk geven en stelt voor onze bevindingen te bundelen en daarover een lezing te houden. Een goed idee, maar uit ervaring weten we dat het toch een hoop voorbereiding vereist. Men staat er meestal niet bij stil maar twee uurtjes praten op een avond betekent meerdere dagen van voorbereiding vooral als er dan ook nog voorbeelden gebouwd moeten worden. Gyula laat weten dat hij zijn eenlamps reflexontvanger gaat optimaliseren en tevens zal voorzien van automatische volumeregeling en natuurlijk het gebruik van de nieuwe 402-spoelen. Daar is dan een hoop over te vertellen. Daar ik tijdens deze avonden de inleiding verzorg, vraag ik mij af wat ik dan zal aandragen dat mooi past in de totale voordracht op zo’n avond.

Het gaat nog even duren voordat ik na mijn operatie het ziekenhuis zal verlaten, daarna natuurlijk voorzichtig aan. Eenmaal thuis met een lijst wat ik wel en niet mag eten de eerste weken en de vermelding dat ik één snoepje ‘s avonds mag nemen. Een nieuw alcoholloos tijdperk breekt er nu voor mij aan. Het radiogebeuren gaat echter weer op de oude voet verder.

Het ontwerp

Natuurlijk blijft nog de vraag wat te bouwen voor de nieuwe lezing. De oplossing komt via marktplaats. Een door mij geplaatst bod op een Philips 203U blijkt het hoogste te zijn en na enige e-mailwisseling en het geld overgemaakt te hebben, wordt het toestelletje keurig verpakt bezorgd. Zelden zo’n zorgvuldige verpakking gezien en vol verwachting haal ik het in dikke schuimplaten gewikkelde radiootje er uit. Een prachtig uitziend toestelletje nog als nieuw, echter het inwendige is een puinhoop zoals ik nog zelden heb gezien.

Het toestel is omgebouwd met tweemaal ECH21 en een EBL21. Op de plaats van de gelijkrichter is een gloeistroomtrafo geplaatst. Dat zou nog niet zo erg zijn maar ook het spoelstel en de MF-trafo’s zijn vervangen door een Frans spoelstelletje en knullige MF-trafootjes. Nee spelen doet het niet en op geen enkele manier is de oscillator op gang te helpen. Het spoelstel blijkt na controle ook nog defect te zijn.

Moet ik nu kwaad worden? Ach misschien weet de verkoper het zelf ook niet dat het niet meer origineel is. Jammer, maar om nu te gaan zeuren en geld terug te vragen ligt niet in mijn aard. Duidelijk een miskoop , dat is nu eenmaal het risico. Ik klaag ook niet als ik een onverwachte buitenkans heb. Het kastje is prachtig en het luidsprekertje is prima. Schaaltje ziet er goed uit en de variabele condensator is nog uitstekend. Daar is dan ook alles mee gezegd.

Toch zie ik de mogelijkheid dit chassis te kunnen gebruiken voor de lezing. Niet zoals Gyula een éénlampsreflex maar voor elke functie een buis. Het zal dus een drielampstoestel moeten worden met een hoogfrequentversterker, detector en eindlamp. Voor de nodige buizen wil ik gebruik maken van de onverwoestbare Amerikaanse stalen buizen. De aanwezige buisvoeten moeten dus wijken voor de octal-voeten. Een zesvoltsvoeding is al aanwezig op het chassis en de keus is dus niet zo moeilijk.

De steile (9 mA/Volt) 6AC7 als hoogfrequentversterker. Deze buis is eigenlijk ontworpen voor kleurentelevisie maar lijkt mij bijzonder geschikt om een behoorlijke versterking te garanderen. De 6SJ7 als plaatdetector, deze buis is daar uiterst geschikt voor en is te vergelijken met de E499 van Philips. Als eindbuis de beam-power tetrode 6V6 , deze laatste mag wel de meest in radio’s gebruikte eindbuis genoemd worden, die ooit is gemaakt. Het te gebruiken spoelstel zal zijn de Duitse 402-spoelen die zelfs beter zijn dan de oude AMROH-uitvoering en die te verkrijgen zijn bij het alom bekende adres in Heerhugowaard.

De uitvoering

Niets lijkt eenvoudiger dan even vlug een tweekringer in elkaar te zetten, spelen zal het altijd wel of het moet al erg fout gaan. Maar uit ervaring weten wij dat zo’n type ontvanger juist extra aandacht verdient. Niet voor niets werd al in het verleden de schermroosterlamp ontworpen en zijn diverse afschermingen nodig gebleken om genereren van de hoogfrequentversterker te onderdrukken. Elk onderdeel wordt dan ook uitvoerig berekend en geen enkele versterkertrap ontloopt de twee kanaalsscoop en HF-generator.

Het grootste probleem is natuurlijk de gelijkloop van de afstemming te verkrijgen met twee variabele condensatoren op een as. Natuurlijk af te regelen met de ijzerkernen in de lage frequenties en trimmers als de condensatoren bijna open gedraaid staan. Het blijft regelen en trimmen. Niet te vergeten de antenne die grote invloed uitoefent op de eerste kring.

Uiteindelijk is het idee ontstaan de gelijkloop af te dwingen door de eerste spoel te dempen door middel van een parallel aangebrachte weerstand van 10 kOhm. De afstemkromme wordt dan minder scherp en komt dan makkelijker gelijk te lopen met de tweede kring. Om het verlies te compenseren wordt een lichte terugkoppeling toegepast door middel van een trimmer die een deel van het HF-signaal vanaf de koppelspoel (aansluitingen 5 en 6) van de detectiekring teruggevoerd naar de antennekring en daarmee tegelijkertijd de kring wat in de goede richting brengt.

De beide koppelspoelen moeten tegengesteld aangesloten worden om de juiste fase draaiing te verkrijgen. Het koppelen met de tweede kring door de anode van de 6AC7 ook aan te sluiten op deze koppelwikkeling blijkt weinig succesvol. De anodegelijkstroom heeft invloed op de ijzerpoederkern en de afstemspoel wordt zwaar gedempt.

Diverse pogingen dit te ondervangen werkten niet. Uiteindelijk bleek de beste methode een HF-spoel in het anodecircuit van de 6AC7 te plaatsen en deze met een C van 10 pF heel licht te koppelen met het rooster van de plaatdetector. Ouderen onder ons die vroeger geabonneerd waren op Radio Bulletin herkennen direct hierin de Pennicore 1937 en laten we ook niet vergeten de AVRO KASANDRA . Een schakeling die al jaren geleden werd toegepast en vaak de Idzerda- koppeling werd genoemd. Eigenlijk is alles wat wij maar kunnen bedenken al een keer toegepast.

Detectie

Opvallend is misschien de keuze van anodedetectie. Meestal wordt er van roosterdetectie gebruik gemaakt die ook zwakke signalen goed versterkt. Anodedetectie met de 6SL7 heeft wat meer aansturing, minimaal 1,3 Volt wisselspanning nodig om uit de kromme lijn te komen en is dan ook niet zo geschikt voor een eenkringstoestel. Eenmaal goed aangestuurd met een stevig signaal is het rendement aanzienlijk groter en vertoont het signaal weinig vervorming. Een extra voordeel is, dat als er geen signaal aan het rooster wordt aangeboden de buis vrijwel dicht staat, het toestel is dan doodstil.

Hoewel wij hadden verwacht dat met een moderne siliciumdiode een betere detectie verkregen zou worden, wees metingen toch uit dat de anodedetector een veel beter onvervormd signaal geeft. De gelijkrichting van de draaggolf is erg goed en heeft geen tegenstelde amplituden zoals bij een diode. Waar we de een van de ander moeten aftrekken om het uiteindelijke signaal over houden. Hoewel, daar heeft Gyula ook wat op gevonden, wat tijdens de lezing uit de doeken wordt gedaan. Het geluid dat dit toestel produceert is te vergelijken met de oude Philips inductances uit de jaren 1936 waar ook anodedetectie wordt toegepast. Natuurlijk draagt ook de beam-power tetrode 6V6 daar een steentje aan bij, het geluid is in ieder geval warmer te noemen als dat van de schrille penthode eindbuizen.

6V6-GT (met glazen omhulsel)

Resumé

Het is voorspelbaar dat een zendamateur liever de tachtig meter band beluistert dan dat hij de stations telt die hij op de middengolf kan ontvangen. Natuurlijk is het mogelijk de twee 402-spoelen te vervangen door spoelen waarmee op de tachtigmeterband geluisterd kan worden.

Toch blijkt dat bij het kortsluiten van punt 2 naar aarde er afgestemd kan worden van 50 tot 150 meter. Wel zijn er andere kernen voor nodig, die besteld kunnen worden. Natuurlijk is met zo weinig bandspreiding enig succes te verwachten, maar het gaat meer om het idee. Het toestel is dan ook eigenlijk meer bedoeld als tegenhanger van de succesvolle éénbuisontvanger met de EL84 en ter vergelijking gebouwd, voor een lezing over schakelingen rond deze moderne 402-spoel.

Leden die de BTTF-lezing hebben gevolgd weten dat er alleen over spoelen al avondvullende voordrachten gegeven kunnen worden. Op onze lezing zal ook dit toestel en de reflex met de EL84 niet alleen besproken maar ook met scoop en HF-generator aan de tand worden gevoeld. Voor geïnteresseerden zijn het schema en foto’s toegevoegd van de drielampsradio met de Amerikaanse buizen.

Piet van Schagen

De nieuwe 402-spoel is weer leverbaar. Meer info: g.kiss@quicknnet